مجله هفتگی کرگدن، جد و هزل، درباره فرهنگ و هنر و اجتماع و کمی هم سیاست.
درباره پدیده مشئوم آقازادگی
به مناسبت پنجاه سالگی کویر دکتر علی شریعتی
با گفته ها و نوشته هایی از:
هادی خانیکی، جواد کاشی، امیر رضایی، فرامرز معتمد، دزفولی، حسین مصباحیان، حسن صراف، احسان، سوسن و سارا شریعتی
صدوسی‌و دومین شماره کرگدن منتشر شد.
این شماره یکی از عجیب‌ترین شماره‌های کردگدن بود.
اول می‌خواستیم پرونده‌ای منتشر کنیم و اسمش را بگذاریم دریا دریا دریا عشق ما دریا… دورهمی قصه بگوییم و روایت بشنویم تا از این افسرده حالی دربیاییم. اما اخبار بد یکی پس از دیگری روی سرمان هوار شد. اول شجریان به رحمت خدا رفت بعد اکبر عالمی… این بزرگواران بر گردن ما حق داشتند و دوست داشتیم که برای رفتنشان کاری بکنیم. پرونده دریا را گذاشتیم برای شماره بعد.
این وسط‌ها خبر رسید که به عادل فردوسی پور برای ساختن برنامه اینترنتی مجوز ندادند. دیدیم که عادل مظلوم واقع شده و باید برای او هم کاری کنیم. اما چرا گفتیم عجیب؟ عجیب از این بابت که به هر کدام از نویسندگان و کرگدنی‌ها که زنگ زدیم و خواستیم که مصاحبه‌ای یا یادداشتی با و برای مجله بکنند و بنویسند، همین که اسم عادل و عالمی و شجریان میآمد نه نمی‌گفتند. این شماره نتیجه تلاش دو سه روزه اهالی کرگدن است در پاسداشت این بزرگان. خداوند انشالله همچنان به فردوسی‌پور عمر با عزت بدهد و شجریان و عالمی را قرین رحمت بی‌دریغش کند.
صد‌وسی‌یکمین شماره مجله کرگدن قرار بود شنبه در دکه‌های مطبوعات و کتاب‌فروشی‌ها باشد که افتاد به یکشنبه. یک پرونده برای نوشابه این آشغال دوست داشتنی به ضمیمه کلی روایت و داستان خواندنی برای خوب شدن حال بدمان. مرسی که هوای کرگدن را دارید
رفقا سلام. چند شبی در گفت‌وگوهای تلگرامی‌مان وقفه افتاد که خواهش می‌کنم به بزرگواری خود ببخشیدم. دلیلش بیشتر کنده شدنم از اعتماد بود و تبعات ناگزیرش. احتمالا این‌طرف و آن‌طرف شنیده‌اید که این حقیر فقیر سراپاتقصیر از اعتماد استعفا داده تا من‌بعد تمام‌وقت به کرگدن بچسبد. لذا این چند روز برنامه‌های عادی‌ام بهم خورد و روال سابق به روال لاحق تبدیل شد، بدنبالش نظم نوین کانال هم، همین اول کاری به یک دست‌انداز جدی افتاد. حریف مجلس ما خود همیشه دل می‌برد/ علی‌الخصوص که پیرایه‌ای بر او بستند. کرگدن کلا و جزئا گرفتار بی‌نظمی است، استعفایش از روزنامه هم مزید بر علت شده، اوضاع را به هم ریخته. این قصه بی‌نظمی منحصر به امروز و کانال و مجله و روزنانه و کتاب و پیری‌ام نیست، اعتراف می‌کنم از طفولیت، از اول ابتدایی که پدرم در “راه دانش” ثبت نامم کرد، بی‌آنکه حواسش باشد، بی‌نظمی و تسویف و تا حدودی تنبلی را هم به کارنامه و درس و مشقم ضمیمه کرد. عرب‌های زمان پیغمبر از خصوصیاتشان این بود که کار امروز را به فردا می‌انداختند. به قول خودشان سوف سوف می‌گفتند و کارهای امروز را به فردای نیامده حواله میکردند. این سوف سوف در ژن من هم خوب یا بد نفوذ کرده و به ریشم چسبیده. به هرحال از جنبه سیادتی، رگ و ریشه عرب دارم و احتمالا از آن ناحیه و بطور جبلی تسویف با نفسم درآمیخته. چوبش را هم کم نخورده‌ام. یک خاطره تعریف کنم که در گذر سالها تلخی‌اش ته‌نشین شده و شیرینی‌اش رو آمده؛ دوم ابتدایی، تعطیلات عید آن‌قدر مشق‌هایم را فردا فردا کردم که تا غروب سیزده‌بدر یک خط هم ننوشتم. خواهرم که از من بزرگتر بود استاد رج زدن و در دادن بود. مشق‌هایش را درشت درشت می‌نوشت و سطور میانی را در می‌داد و در این کار مهارتی بی‌نظیر داشت که گیر نمی‌افتاد. وقتی غروب سیزده‌بدر دید که من کلافه و مایوس یکی بر سرم می‌زنم و یکی بر سر کتاب و دفتر مشقم، دلالتم کرد به در دادن و رج زدن. منتها فوت کوزه‌گری را یادم نداد، راهنمایی‌ام نکرد که چطور بنویسم که گیر نیفتم. تقلب هم نیاز به نظم و دقت و زیرکی دارد که من ندارم. لااقل آن موقع نداشتم. خدا رحمت کند اموات شما را، پدرم خدا بیامرز معلم بود و با دیگر معلم‌ها مراوده داشت. در آن شب کذا، یعنی همان شب چهاردهم فروردین، از اتفاق معلم کلاس دوم به دیدن پدرم آمد. اولش در همان عوالم کودکی ترسیدم که نکند آمده سراغ مشق‌های ننوشته‌ام را بگیرد و عرضم را پیش خانواده‌ام ببرد، اما نه تنها نگرفت و نبرد بلکه یک پنج‌تومنی سبز هم عیدی‌ام داد و لپم را نیشگونی گرفت و “عموجون عیدت مبارک” نیز ضمیمه‌اش کرد. اسم شریف معلم کلاس دوم ما سیری بود. سیری بر وزن سپری. کوتاه و چاق و سبزه بود، سیگار هما می‌کشید و دائما، حتی سر کلاس درس گوشه لبش سیگار داشت؛ سیگاری روشن با خاکستر نریخته که هر لحظه در او بیم فرو ریختن می‌رفت. آن شب که آقای سیری عیدی‌ام داد و آموزگارانه تفقدم کرد، علاوه بر هزار دل‌دل کودکانه، دل‌دل اصلی‌ام این بود که خاکسترش نریزد و صدای مادرم که خدا بیامرز وسواس تمیزی داشت در نیاید. نریخت و درنیامد. از مشق هم چیزی نپرسید. خیلی زود رفت و در چشم آن موقعم بخیر گذشت. متاسفانه آن لبخند صمیمانه و آن عیدمبارکی و آن اسکناس تا نخورده دلیرم کرد که شبم را بیش از این تباه نکنم و به همان چند خط خرچنگ قورباغه بسنده کنم. بسنده کردم و با خیال تخت نشستم پای تلویزیون، به پدرم هم دروغک راست‌مانندی گفتم که این شب آخری پاپی مشق و درس تلنبار شده‌ام نشود.
فردا صبحش اگرچه اندکی دلشوره داشتم اما مطلقا احتمال نمی‌دادم که آقای سیری دی عیدی بدهد و صبح مواخذه کند. آقای سیری اما با سیگار روشن و سگرمه‌های درهم فرورفته آمد و بی‌معطلی، یکراست گفت “میرفتاح روخوانی کند”. استاد روخانی بودم و به دل گفتم که کار ما درست است و این بار هم جستی ملخک. با لبخند کج و اعتماد بنفس راست فارسی دوم را از جامیزی درآوردم و شروع کردم به خواندن که پرید وسط فارسی و گفت “از رو کتاب نه. از رو مشقت بخون…” گفتن ندارد که این دو، سه کلمه چطور ویرانم کرد و آرزوی مرگ را در جانم نشاند. اگر تیغ داشتم رگم را درجا می‌زدم و اگر دستم به داروی نظافت می‌رسید یکجا می‌بلعیدم تا مشتم پیش همشاگردی‌ها و معلم و مدرسه وا نشود… اینچنین اندوه کافر را مباد. از حیث تایم بگو سی ثانیه اما در معنا سی سال پیر شدم تا کتاب را بستم و دفتر مشقم را گشودم. گشودم اما چه باید می‌خواندم؟ اصلا چه می‌توانستم بخوانم؟ همینقدر بگویم که از سطر اول که به سطر دوم رسیدم سایه آقای سیری روی سرم سنگینی کرد. بوی دود هما فیلتردار هم پیچید توی منخرینم. گفت “ببینم مشقت را”. دید و زودتر از هر پلیسی فهمید با چه موجود متقلب بی‌نظم فراخی روبروست. گفت “مشقت کو؟” نمی دانستم چه بگویم. چیزی و کلمه‌ای به عقلم نمی‌رسید. ضمیر ناخودآگاه چندباری در زندگی گرفتارم کرده و بی‌ادبانه گفتار و کردارم را جلوی دوست و دشمن ضایع کرده. اولین‌بارش همینجا بود، فروردین پنجاه و سه، در حضور استاد سیری. این ضمیر لعنتی بی‌جهت زبانم را چرخاند “دیشب که شما آمدید خانه…” های خانه هنوز از کامم بیرون نیامده بود که دست آقای سیری تبدیل به تپانچه شد و صورتم را سرخ کرد. میز و نیمکت‌های مدرسه سه نفره بود و من مثلا از روی زرنگی سمت دیوار نشسته بودم که هم وسط نیفتم و هم سر میز تبدیل به پادوی معلم نشوم. اما این زرنگی اینجا به ضررم تمام شد، زیرا دیوار نیز با آقای سیری شریک شد و جواب تپانچه‌اش را از طرف مقابل داد. نوازنده‌ها چطور جواب آواز خواننده‌ها را می‌دهند؟ دیوار هم جواب آقای سیری را نه یک‌بار که بالای هشت، ده بار داد. در همان حین خاکستر همای آقای سیری نیز روی سر و دفتر و کتابم ریخت. درد سیلی‌ها کم نبود اگرچه خیلی زود فراموشم شد، قرمزی گونه‌ام و جای انگشت‌های کلفت معلم عزیز نیز دو روز بعد از بین رفت. اما بعد از چهل و پنج، شش سال آن شرمساری و سیاه‌روزی‌ام از یاد نرفته. همان موقع هم نمی‌توانستم آقای سیری را مقصر بدانم. دستش سنگین بو، مجازاتش سنگین‌تر از جرمم. به نظرم خرده‌حسابی هم که با پدرم داشت در این قصه بی‌تاثیر نبود. با همه اینها مقصر اصلی من بودم. جای کتمان نداشت که من مشقم را در داده بودم و من تنبلی کرده بودم و من بی‌نظمی کرده بودم و من… تسویف را می‌گویند در آن دنیا جوابش مار غاشیه است و نار هامیه، سیلی سیری که چیزی نبود. برای همین از همانجا و پشت همان میز و جلوی خاکستر ریخته روی دفتر و کتابم به خودم قول دادم که از شنبه برنامه‌ریزی کنم و مرتب شوم و هر کاری را سر موقعش انجام دهم. بر این تصمیم که کم از تصمیم کبری نداشت اتفاقا خیلی هم مصر بودم و عزمم جزم بود که هنوز هم هست اما چه کنم که شنبه موعود هنوز از راه نرسیده و تغییری در سیره و شیوه‌ام رخ نداده. همه امیدم به همین شنبه پیش روست…
____________________________________________________________________________________________________________________
دریابندری زبانی صریح در نقد داستان‌نویسانی داشت که جسارت نقد آن‌ها میان مترجمان و نویسندگان نیست؛ او گلستان، هدایت، صادقی و چوبک را از دم تیغ می‌گذراند
____________________________________________________________________________________________________________________
اسدالله امرایی
نجف دریابندری، مترجم و نویسنده سرشناس ایرانی، انسانی خودساخته بود. آموزش کلاسیک به شیوه مرسوم نداشت. شاید در یک کلام بشود او را در زمره استادان اولیه دانشگاه‌های ایران قرار داد. نجف خودش استاد خودش بود. نجف دریابندری زاده آبادان بود. آبادانی که محور عمده سیاست و اقتصاد و نفت و استعمار بود. شهری که آمد و شد خارجی‌ها، سینما و تقسیم‌بندی شهر به مناطق مختلف طبقاتی در آن وجود داشت؛ تقسیم‌بندی‌های انگلیسی مثل بریم و باوارده و لین کارگری. شهر نفوذ کلمات ناآشنایی مثل کافی‌شاپ، هاسپیتال و آپرایشن تی‌ئتر و چستر‌فیلد در گوش اهالی شهر و تبدیلشان به کلماتی مثل کوفِی‌شه، اسپیتال، رمسد و الی آخر. به روایت خودش سینما معلم زبان او بود و او را با زبان انگلیسی آشنا کرده بود. برخی سالن‌های سینمای شهر فیلم‌هایی به زبان اصلی نمایش می‌دادند و به این طریق کم‌کم زمینه یادگیری زبان انگلیسی برای نجف دریابندری فراهم شد. چند سال بعد وقتی به استخدام شرکت نفت ایران و انگلیس در‌‌آمد و با ابراهیم گلستان آشنا شد، شروع به نوشتن و ترجمه کرد. نجف دریابندری در کتاب «سال‌های جوانی و سیاست؛ خاطرات نجف دریابندری از آبادان» که مصاحبه‌اش با حسین میرزایی است، در بخش آشنایی خود با ابراهیم گلستان می‌گوید: «گلستان با پزشک‌نیا توی یک اتاق در اداره انتشارات شرکت نفت بودند. اما خیلی کم به اداره میآمد. گاهی میآمد و سلام و علیکی می‌کردیم. گاهی هم درباره ادبیات با هم صحبت می‌کردیم. من و گلستان هیچ‌وقت رابطه واقعی و صمیمی نداشتیم. ولی خب او دو، سه کار برای من انجام داد. زمانی که من به اداره انتشارات رفتم و تا حدی با گلستان آشنا شدم، صحبت شد که شما چه کار می‌کنید، چه کار کردید و از این حرف‌ها. من گفتم که چند داستان کوتاه ترجمه کردم. سه داستان از ویلیام فاکنر که شامل انبارسوزی، دو سرباز و گل سرخی برای امیلی می‌شد. آقای گلستان خیلی علاقه‌مند شد که من فاکنر را ترجمه کردم. گلستان از کار من خوشش آمد و بعدا که آن سه داستان را در یک کتاب چاپ کردم مقدمه‌ای برای کتاب نوشت.» اداره انتشارات شرکت نفت چهره‌هایی مانند ابراهیم گلستان، هوشنگ پزشک‌نیا، محمدعلی موحد، حمید نطقی، ابوالقاسم حالت و عده‌ای دیگر را به خدمت گرفته بود.
سال‌های پر‌التهاب دهه ۳۰ و مبارزات ملی شدن نفت، نجف را هم مثل عمده روشنفکران زمان خود به جنبش چپ پیوند میدهد. دریابندری مدتی پس از کودتای ۲۸ مرداد بازداشت و در دادگاه بدوی به اعدام محکوم شد. در دادگاه تجدیدنظر حکم او به حبس ابد و سپس به پانزده سال زندان تغییر کرد. چند سال بعد هم از زندان آزاد شد. اولین رمانی که از همینگوی ترجمه و منتشر کرد، «وداع با اسلحه» بود. سالها بعد در گفت‌وگویی درباره ترجمه وداع با اسلحه گفت: «وقتی این کتاب را خواندم دیدم که نویسنده به زبان خاصی حرف می‌زند. بنابراین در ترجمه آن، در جستجوی نظیر آن زبان در زبان فارسی بودم. یعنی می‌خواستم به زبانی دست پیدا کنم که همینگوی در زبان انگلیسی به آن دست پیدا کرده بود.» در دیگر ترجمه‌های او هم همین کاوشگری و جست‌و‌جو به چشم میآید. او از جمله مترجمانی است که معتقد بودند مترجم باید اثری را که ترجمه می‌کند چنان باشد که اگر نویسنده همزبان او بود، چنان می‌نوشت. بعضی از طرفداران افراطی این نظریه حتی معتقد بودند که واحد پول و اوزان و تقویم را هم برگردانند. البته ساحت ترجمه‌های او از این افراط دور بود. در ترجمه‌های متاخرتر او مثل «رگتایم» ای. ال. دکتروف تا نمایشنامه‌های لورکا و حتی نمایشنامه‌های یونان باستان او این رویکرد بیشتر به چشم می‌خورد.
این مترجم شاخص در طول دوران فعالیت خود بیش از ۲۰ اثر ادبی و فلسفی ترجمه کرده است. در مورد آثار فلسفی که ترجمه کرده، صاحب‌نظر نیستم و در مورد محتوای آن نمی‌توانم نظری بدهم اما تاریخ فلسفه غرب را در دوران دانشجویی خوانده بودم و در دانشگاه استادان ما از آن به عنوان نثر سالم یاد میکردند. «پیرمرد و دریا» نوشته همینگوی را هم ترجمه کرده. هر چند در آن سالها بسیاری از آثار همینگوی از جمله «پیرمرد و دریا» ترجمه و منتشر شده بود، مثل ترجمه نازی عظیما که انتشارات امیر‌کبیر دست به انتشار آن زد، اما ترجمه دریابندری از این کتاب، با مقدمه مفصلی در انتشارات خوارزمی انتشار یافت. در پاسخ به ایرادی که گرفته و گفته بودند چرا ترجمه مکرر انجام داده، گفته بود که من لازم دیده‌ام ترجمه بهتری از این کارها عرضه بشود و خیال کرده‌ام خودم می‌توانم این کار را بکنم. این کارها در واقع چهار‌تا هستند: انتیگونه، نمایشنامه‌های بکت، پیرمرد و دریا و سرگذشت هکلبری فین. البته در همان گفت‌و‌گوها جانب انصاف را رها نمی‌کند و از ترجمه خانم عظیما تعریف می‌کند. در مورد نمایشنامه‌های بکت اما نظر دیگری داشت که آقای منوچهر انور هم در کتاب زبان زنده تکرار کرده است.
دریابندری غیر از «گل سرخی برای امیلی»، رمان «افتاده جان می‌سپارم» را با عنوان «گور به گور» ترجمه کرد. کار دریابندری مترجم فقط معرفی نویسندگان نبود که شناختی از آن‌ها به دست می‌داد. رمان «بازمانده روز» نوشته کازوئو ایشی‌گورو از نمونه‌های درخشان ترجمه رمان به زبان فارسی است. دریابندری در ترجمه این رمان برای رسیدن به لحن راوی اصلی داستان، از ظرافت‌های زبانی آثار دوره قاجار و روزنامه «خاطرات اعتمادالسلطنه» و «ابلوموف، ایوان گنچارف» بهره می‌گیرد. در مقام ترجمه معتقد بود مترجم فارسی باید فکر و ذکرش زبان فارسی باشد. باید مدام در حال آموختن زبان فارسی باشد؛ از متون قدیم و جدید، شعر و نثر، مردم کوچه و خیابان، کس و کار و دوست و غریبه و زن و بچه و همچنین از خودش. از دیگر ترجمه‌های او باید به «تاریخ فلسفه غرب» نوشته برتراند راسل، «متفکران روس» نوشته آیزایا برلین و «فلسفه روشن‌اندیشی» ارنست کاسیرر اشاره کرد. دریابندری همچنین زبانی صریح و بی‌پرده در نقد داستان‌نویسانی داشت که جسارت نقد آن‌ها میان مترجمان و نویسندگان نیست. او ابراهیم گلستان و صادق هدایت و بهرام صادقی و صادق چوبک را هم از دم تیغ نقد خود می‌گذراند. نجف دریابندری جزو کسانی بود که سبک و سیاق ترجمه‌های احمد شاملو را نمی‌پسندید. به نظر او شاملو در اصالت اثر دست می‌برد و می‌گفت: «شاملو در ترجمه خودش را آزاد گذاشته بود، کاری که من آن را ترجمه نمی‌دانم؛ به نظرم شاملو ترجمه را بیشتر برای اینکه کاری کرده باشد و نانی درآورده باشد، انجام می‌داد.» البته نجف دریابندری در جایی می‌گوید که ترجمه عنوان «بیگانه‌ای در دهکده» به پیشنهاد احمد شاملو بوده است. او می‌گوید این داستان را ترجمه می‌کند اما بر سر چگونگی ترجمه عنوانش مردد می‌شود که بعد از آنکه شاملو در کتاب هفته آن را با عنوان بیگانه‌ای در دهکده منتشر می‌کند، این عنوان به نظر هم خوش میآید. البته بماند که شاملو استاد انتخاب عنوان است و بنده عنوان کتاب «خزان خودکامه» گابریل گارسیا مارکز را مدیون او هستم. ملاحظات حزبی را هم در نقد خود به حساب نمی‌‌آورد. نمونه‌اش نگاه او به به‌آذین است. بحث درست و غلط نقد و نگاهشان نیست، بیشتر به روحیه افراد هم‌نسل او برمی‌گردد. شاید نزدیک‌ترین آدم از دوران همکاری او با انتشارات فرانکلین، منوچهر انور باشد. رد پای تاثیرات نجف دریابندری در ادبیات معاصر ایران، شاید از همان سال‌هایی شروع می‌شود که در انتشارات فرانکلین در کنار کسانی چون منوچهر انور کار کرد. دریابندری در گفت‌وگوی خود با مهدی مظفر ساوجی با یادآوری دوران فعالیت در انتشارات فرانکلین می‌گوید که در آن سالها به غیر از ترجمه، کتاب‌های تالیفی نیز منتشر میکردند و به نویسندگان سفارش می‌دادند تا کتاب بنویسند. نجف در توضیح این روش گفته بود: «مسئله سفارش برای تألیف کتاب اولین بار بود که در ایران انجام می‌گرفت. غالبا مولفان کتاب را می‌نویسند و به ناشر می‌دهند و اگر تایید شد، چاپ می‌شود. ما در انتشار پاره‌ای از آثار فرانکلین این کار را برعکس کردیم. این از کارهای بسیار جالب صنعتی‌زاده بود. من یادم هست اولین بار که می‌خواستیم این برنامه را عملی کنیم از آقای باستانی پاریزی برای تالیف یکی از این کتاب‌ها دعوت کردیم. ایشان خیلی تعجب کرد. گفت من تا حالا خودم کتاب می‌نوشتم، حالا به من می‌گویند چه کتابی بنویسم. به هر حال این هم رسمی بود که ما وارد صنعت چاپ و نشر ایران کردیم.»
دریابندری بعد از موسسه فرانکلین به رادیو و تلویزیون ملی رفت و در آنجا به ترجمه متون فیلم‌های خارجی پرداخت. پس از انقلاب اسلامی از این کار نیز کناره گرفت و تنها به ترجمه آثار فلسفی و ادبی مشغول شد. سیروس علی‌نژاد، روزنامه‌نگار و منتقد ادبی، درباره وجوه مختلف دریابندری چنین می‌گوید: «اینکه دریابندری آدم خودساخته‌ای است که هرچه آموخته نزد خود آموخته، اینکه نثرش بی‌‌مانند است و اینکه ترجمه‌هایش یکتا و عالی است، اینکه نوشته‌هایش حلوای انگشت‌پیچ است و اینکه… را به گمانم امروز دیگر همه می‌دانند… به گمان من دریابندری فقط مترجم نیست، نویسنده است. از قضا بیشتر نویسنده است تا مترجم. به همین جهت ترجمه‌هایش چنین جاندار و ماندگار از کار درآمده است. اما هنر نجف در نوشتن بیشتر در مقدمه‌ها و گفت‌وگوهایش بروز کرده است. او برای هر کتابی که ترجمه کرده – از وداع با اسلحه و پیرمرد و دریا گرفته تا تاریخ فلسفه غرب – مقدمه‌ای نوشته که آن مقدمه راهگشای خوانندگان آثار اوست.»
پی‌نوشت:
استنادها و نقل‌قول‌های این گزارش با استفاده از منابع زیر بوده است:
۱- حریری، ناصر. ۱۳۷۷. یک گفتگو. تهران: نشر کارنامه.
۲- مظفری ساوجی، مهدی. ۱۳۹۲. یادداشت‌های روزانه؛ ۳۰ روز با نجف دریابندری. تهران: انتشارات نگاه.
۳- میرزایی، حسین. ۱۳۹۴. سال‌های جوانی و سیاست؛ خاطرات نجف دریابندی از آبادان. آبادان.
۴- مصاحبه نجف دریابندری با مجله آدینه. ویژه‌نامه گفت‌وگو. شهریور ۱۳۷۲.
بازدیدها: ۱,۱۶۸
____________________________________________________________________________________________________________________
بیرون از سرزمین عادت‌های خویش، ما تازه‌کاری فاقد مهارتیم که آداب این دریای توفانی را نیک نمی‌‌دانیم، پس لابد و ناگزیر اشتباه می‌کنیم، ناکام می‌شویم و شکست می‌خوریم
____________________________________________________________________________________________________________________
امیرحسین کامیار
نامش آریادنه بود، شاهدخت جوان جزیره کرت و تا آن روز که ایستاده در بندرگاه، بیگانه‌ای جذاب را دید می‌پنداشت جهانش کامل و درخشان است. بعد عشق آمد و نور از دنیای آریادنه به نگاه آن بیگانه که تزئوس نام داشت، کوچ کرد. مرد جنگجویی آتنی بود که دوران اسارت را می‌گذراند، بی‌خبر از سرنوشت شومش: قربانی و طعمه برای هیولایی نیمه‌انسان و نیمه‌گاو در مرکز یک هزار‌توی تاریک؛ هیولایی که از‌قضا برادر آریادنه بود. شباهنگام شاهدخت به دیدار سلحشور رفت، عشقش را ابراز و تقدیر تلخ تزئوس را به او یادآوری کرد، خواست که مرد با او برود، با هم فرار کنند اما جنگجو نپذیرفت. در مقابل از آریادنه نقشه‌ای برای ورود و خروج از هزارتو خواست تا به جنگ هیولا برود، هیولایی که هر ماه یکی از جوانان اسیر آتن را قربانی خویش می‌کرد. آریادنه میان دو وفاداری مردد ماند: تعهد به خانواده خویش و وفای به قلب خود؛ سرانجام عشق پیروز شد. شاهدخت نخی طلایی به تزئوس هدیه داد تا هنگامی که نگهبانان او را به مرکز هزارتو می‌برند، کلاف نخ را بگشاید و پس از شکست دادن برادر آدمخوار آریادنه در میان تاریکی، درخشش طلا را تعقیب کند و به روشنایی روز بازگردد. تزئوس چنین کرد، هیولا را کشت و به همراه آریادنه از کرت گریخت. در کشتی با او نرد عشق باخت، شباهنگام در جزیره‌ای به نام ناکسوس بیتوته کردند. تزئوس در شبِ جزیره با خود اندیشید که این دختر به پدر و برادرش خیانت کرده، پس روزی با من نیز چنین خواهد کرد. جنگجو اجازه داد تا این تفکر تاریک مغلوبش کند، بی‌خبر سوار کشتی شد و رفت. آریادنه در سپیده‌دم ناکسوس بیدار شد، کشتی را دید که دارد دور می‌شود، تنها ماند، فروریخته در خویش، شکست‌خورده، بدون راهی برای بازگشت به خانه، بدون رویی برای دیدار دوباره خانواده و چنان این شکست تلخ زهر ناکامی به جانش نشاند که نامش را از خاطر برد، شاهدخت جوان جزیره کرت.
داستان‌هایی شبیه ماجرای آریادنه از پس هزاره‌های طولانی به ما رسیده و ماندگار شده‌اند چون حاوی حقایقی بنیادین هستند و چیزی را در جان ما ناخودآگاه زنده می‌کنند. ما به آن چیز دل می‌بندیم، بابتش شاد یا غمگین می‌شویم و داستان را دوست می‌داریم بی‌آنکه بدانیم چیزی که دوستش گرفته‌ایم، بخشی از جان خود ماست، بخشی از داستان زیسته‌مان. در حقیقت هر یک از ما زمانی شبیه آریادنه مشغول به زندگی روزمره خویش هستیم تا وقتی که ندایی ما را برای آغاز سفر فرامی‌خواند؛ برای تجربه‌ای تازه، برای برون شدن از خویش، برای کشف سرزمین‌های نو، شروع کاری جدید و البته دل دادن به عشق، آن‌هنگام که غارتمان می‌کند. هر یک از ما زمانی شبیه به آریادنه بوده‌ایم، اسیر قلمرو عادت، محصور در سرزمین امن تا هنگامی که شوقی درونی یا رویدادی بیرونی ما را برای ماجراجویی احضار می‌کند. برابر این فراخوان پرشور زندگی، بعضی از ما تسلیم هزار ترس درونی و احتیاط بیرونی می‌شویم و از آغاز سفر سر باز می‌زنیم پس آن اشتیاقی که به سوی تجربه‌ای تازه سوقمان می‌داد، در ما می‌میرد؛ ثمره این مرگ، سنگ شدن بخشی از جان آدمی است. روزی هم لابد می‌رسد که چشم باز می‌کنیم و می‌بینیم ساکن شهر سنگستان شده‌ایم و در جمود ناشی از آن، مرگ خویش را انتظار می‌کشیم بی‌هیچ امیدی. گروهی دیگر از ما اما دل به دریا می‌زنند و تن به ماجرا می‌سپرند. از دایره امن خویش بیرون می‌روند و با ناشناخته دست به گریبان می‌شوند؛ مانند آریادنه که عشق او را از جزیره امن کرت به سوی دریای ناشناخته اژه فراخواند و زندگی‌اش را دگرگون کرد. دقیقا در همین مقطع از روزگار است که نحوه مواجهه ما با ناکامی و شکست اهمیت می‌یابد. بیرون از سرزمین عادت‌های خویش، ما تازه‌کاری فاقد مهارتیم که آداب این دریای توفانی را نیک نمی‌‌دانیم، پس لابد و ناگزیر اشتباه می‌کنیم، نابلدی به خرج می‌دهیم، ناکام می‌شویم و شکست می‌خوریم: آریادنه در صبح جزیره ناکسوس، تنها، دست‌به‌گریبان با تلخی ناکامی، زخمی بی‌وفایی و در کار ملامت خویش که چرا من؟
دقیقا در همین لحظه از زندگی است که ما قابلیت شکل دادن به سرنوشت خود را می‌یابیم؛ در همان آنی که شکست تسخیرمان کرده و غرق حیرت و بی‌ارزشی هستیم. دقیقا در همین لحظه است که آدمی به جنگ تقدیر خویش می‌رود و برابر انتخابی حیاتی قرار می‌گیرد. برخی از ما به جلد قربانی فرو‌می‌رویم، به ملامت روزگار و مردمانش می‌پردازیم، خود یا دیگری را تخریب می‌کنیم. بعضی از ما تمام عمر نقش قربانی را ایفا می‌کنیم و از یک شکست، شکستی ابدی می‌سازیم بی‌آنکه به یاد بیاوریم آنچه که به ما وعده داده شده بود، ماجراست نه پیروزی. کسی تضمینی برای رسیدن و موفق شدن، داشتن و به دست آوردن به ما نداده بود. این حقیقت ساده را از یاد می‌بریم و تمام تجربه را بی‌برکت می‌کنیم. یا مجال می‌دهیم شکست تحقیرمان کند و شبیه باتلاقی تا همیشه ما را ببلعد یا به سمت گذشته باز می‌گردیم، به آدم‌های قبلی، موقعیت‌های پیشین، روابط کسالت‌آور و غرق در ملال ماندنی روزها، شباهنگام قبل از خواب کسی را به یاد خواهیم آورد که روزگاری رویایی داشت. آریادنه می‌شویم در ناکسوس: یا برای خود با دستانی بریده و ناخن‌های شکسته هر روز قبری عمیق‌تر حفر می‌کنیم و زیر توده‌ای از اعتیاد و خودویرانگری دفن می‌شویم یا لابد راهی پیدا می‌کنیم تا به کرت برگردیم، ابراز شرمساری کنیم که دل به دریا زده‌ایم و بخواهیم که ما را ببخشند؛ ببخشند که رویایی داشتیم، شوقی را باور کردیم و به دنبال نور رفتیم. جهان گویی در کار است که به ما یادآور شود همین و فقط همین دو انتخاب در کار است: دفن شدن یا تن به تحقیر بازگشت دادن و دقیقا همین‌جاست که اگر ما تاب بیاوریم و تن ندهیم به هیچ‌کدام از این شوم‌گزینه‌ها، چیزی درونمان سر بیرون می‌آورد؛ جرئتی برای طغیان، جسارتی برای عصیان. آدمی برابر آسمان و زمین قد علم می‌کند و به تعبیر کامو فریاد می‌کشد: «تاکنون آری؛ از این به بعد نه». این سر باز زدن از تسلیم، این صبوری کردن با خویش، ما را از دیگری می‌گیرد و به خودمان باز پس میدهد. ما شکست را در آغوش می‌گیریم و ناکامی برکتمان می‌بخشد.
به برکت پذیرش شکست ما توان یادگیری خواهیم یافت. پس به دنبال کسب مهارت‌هایی می‌رویم که لازمه ادامه موفق مسیر زندگی هستند؛ ویژگی‌هایی برای موفقیت در کسب‌وکار، تحصیل، رابطه و سلامتی. همین به ما عمق و وسعت می‌بخشد. عمیق و وسیع تازه می‌شویم و تولدی دیگر را تجربه می‌کنیم. سرزمین شکست حالا شوره‌زاری باتلاقی نیست بلکه خاکی است حاصلخیز که بذر رشد ما را در خویش می‌پروراند. پذیرفتن ناکامی است که ما را قادر به درک رنج ناکامی دیگران می‌کند. به همین واسطه ما شفقت را تجربه می‌کنیم، همدلی و همدردی را و قادر خواهیم بود با خویش و دیگری مهربانانه سر کنیم و ادامه دهیم. بیهوده نیست که می‌گویند آنکه روزگاری زخمی نبوده باشد قادر نیست شفا دهد. اجتناب از سرزنش و شرمساری به هنگام شکست، آدمی را قادر به دیدن درست و دقیق نقاط ضعفش می‌کند: چه چیزی در من ناکافی و ناکامل بود؟ چگونه می‌توانم جبرانش کنم؟ ما به جای ملامت خود، مسئولیت شکست را می‌پذیریم و در نتیجه ناکامی می‌شود معلم، می‌شود استاد و کمکمان می‌کند تا به واسط تجربه رنج، روزگاری نو بسازیم و سامان دهیم. یونگِ روانشناس زمانی گفته بود: «ما باید تجربه خودمان را داشته باشیم. باید با رویای خود زندگی کنیم و البته خطا هم خواهد آمد. اگر از خطا کردن بپرهیزید، زندگی نکرده‌اید… تا جایی که ممکن است زندگی کنید، حتی اگر مکرر شکست بخورید، زیرا نظم کهنه باید خراب شود و آدمی فقط از خلال خطا است که به حقیقت دست می‌یابد.» بعضی از کلمات، شبیه همین حرف‌های یونگ بی‌زمان و جاودانه‌اند. شاید به دلیل همین بی‌زمانی است که آریادنه نیز در زمانه خود دل به حرف‌های کسی درون خویش داد که می‌گفت این شکست نیست که روح ما را می‌کشد؛ ترس از شکست است که نابودمان می‌کند. از ناکامی نترس. شکست انسانی‌ترین تجربه ماست. حیوانات و گیاهان شکست نمی‌خورند، فقط گونه انسان است که رویایی دیگر‌گونه در دل می‌پروراند و می‌خواهد تغییر کند، پس با شکست دست به گریبان می‌شود تا یاد بگیرد باشد آنچه که باید. با این دید شکست ما را به گذشته بازنمی‌گرداند بلکه به سوی آینده هدایت می‌کند، به سمت فردا… آریادنه این همه را شنید، جان خویش را در خاک ناکسوس کاشت و گذر سنگین ثانیه‌ها را تاب آورد تا تنش درختی شد که به خورشید رسید.
اسطوره برایمان تعریف می‌کند آریادنه مدتی در جزیره تنها ماند؛ خسته‌خاطر و فرسوده اما تن نداد به بازگشت. دوام آورد، پایداری کرد و روزی ناغافل کسی را در جزیره دید که انتظارش را نمی‌کشید: دیونیسوس، جوان‌ترین ایزدان، خدای وجد و شوق، شور و شراب، عشق و عرفان. آریادنه به یمن صبوری خویش چنان زلال و زیبا شده بود که ایزد برنای المپ به او دل باخت و مدت‌‌ها مشفقانه از زن جوان پرستاری کرد تا تن و جانش بهبود یافت و دوباره برای عشق آغوش گشود. در زمزمه مستانه دیونیسوس، آریادنه نام خویش را مکرر شنید، اسمش را به یاد آورد، خود را دوباره به یاد آورد، زنی که اسمش آریادنه بود، زنی که رسمش آریادنه است. دوست داشتن خویش، دوست داشته شدن توسط دیگری را ممکن کرد. همه چیز جهان درباره دوست داشتن است، درباره به یاد آوردن. زندگی نبرد ماست در گریز از فراموشی… آیا ما خویش را به یاد نمی‌آوریم مگر زمانی که کسی عاشقانه دوستمان بدارد و ناممان را چنان بر زبان بیاورد که گویی ابدیتی را رقم می‌زند؟ این به گمانم خود داستان دیگری است
بازدیدها: ۱,۱۷۳
درباره کتاب «چنین کنند بزرگان»/ دریابندری در مقدمه می‌گوید: در این کتاب مترجم نه‌تنها اصل امانت در ترجمه را زیر پا گذاشته، بلکه در حقیقت به هیچ اصلی پابند نمانده است
احسان رضایی
«می‌گویند از تخصص‌های گوناگون احمد شاملو یکی هم این است که می‌تواند هر مجله تعطیلی را دائر و هر مجله دائری را تعطیل کند. برای نویسنده این سطور روشن نیست که در سال ۱۳۴۷ شاملو سرگرم دائر کردن مجله خوشه بود یا تعطیل کردن آن. آنچه مسلم است شاملو در مجله خوشه کار می‌کرد و لذا باید به یکی از این دو کار سرگرم بوده باشد…» این شروع کتاب معروف «چنین کنند بزرگان» است. کتابی کوچکی که ماجراهای زیادی دارد.
استاد نجف دریابندری کار ترجمه و انتشار بخش‌های مختلف این کتاب را از سال ۱۳۴۷ و در مجله «خوشه» شروع کرد. بعد از تعطیلی این مجله هم کار ادامه یافت تا در ۱۳۵۱ این مجموعه طنز تاریخی به شکل کتاب منتشر شد. قوت قلم دریابندری در این اثر که نمونه‌اش در شروع مقدمه کتاب را خواندید، طوری بود که کمتر کسی باور می‌کرد کتاب ترجمه باشد. می‌گفتند دریابندری خودش کتاب را نوشته و چون با پادشاهان شوخی کرده، اسم یک نویسنده امریکایی را از خودش درآورده و روی کتاب گذاشته تا مشکلی برایش پیش نیاید. حتی توضیحات دریابندری در مقدمه هم به تقویت این ذهنیت کمک می‌کرد: «انتشار این کتاب فرصت مساعدی است برای همه کسانی که احیانا همیشه منتظر بوده‌اند نویسنده این سطور خود را در وضع نامساعدی قرار دهد: زیرا که در این کتاب مترجم نه‌تنها اصل امانت در ترجمه را زیر پا گذاشته، بلکه در حقیقت می‌توان گفت که به هیچ اصلی پابند نمانده است. در کتاب حاضر، قطعات فراوانی از متن اصلی ساقط شده، سهل است در قطعات ترجمه‌شده نیز جملات و عبارات فراوانی از قلم افتاده و به جای آن‌ها، حتی در جاهای نامربوط دیگر، جملات و عبارات جعلی فراوانی گنجانیده شده است که به علت جعلی بودن در متن اصلی به هیچ وجه دیده نمی‌شوند…»
برای خواندن ادامه مطلب با ما در کرگدن ۱۲۷ همراه باشید
بازدیدها: ۱,۰۵۷
یادی از دکتر سیمین دانشور، بانوی ادبیات داستانی ایران/ ایشان تحصیلکرده، دانشگاه‌رفته خارج‌دیده، دارنده مدرک دکتری، استاد دانشگاه و از همه مهم‌تر نویسنده بودند
محمدحسین دانایی
اردیبهشت‌ماه بهترین زمان برای یادآوری و تجلیل از بانو سیمین دانشور و همسر گرامی‌اش، زنده‌یاد جلال آل‌احمد است، چون اولا خانم دانشور در اردیبهشت ۱۳۰۰ به دنیا آمده‌اند و به همین مناسبت هم معمولا هر‌ساله مراسم جشنی در منزلشان برگزار می‌شد و علاقه‌مندان در این جشن حضور پیدا میکردند. ثانیا گرچه مراسم رسمی ازدواج خانم دانشور با مرحوم آل‌احمد در روز ۳۰ فروردین سال ۱۳۲۹ ثبت شده ولی عملا اردیبهشت‌ماه مصادف بوده است با اولین روزهای زندگی مشترک آن‌ها و شروع ماه عسلشان. البته نه در خانه واقع در دزاشیب که امروزه به خانه – موزه تبدیل شده، بلکه در یک خانه اجاره‌ای در یکی از کوچه‌های امیریه به نشانی خیابان پهلوی، اول حشمت‌الدوله، کوچه بزرگمهر، خانه آقای شیرزاد (طبق مفاد عقدنامه). سومین دلیل برای مناسب بودن اردیبهشت‌ماه از لحاظ برگزاری مراسم تجلیل از این دو بزرگوار، این است که در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۳۲ عملیات تیر‌ریزی سقف و کار گذاشتن در ورودی خانه به دست جلال آل‌احمد انجام شده و در همین روز یک گوسفند هم قربانی کرده‌اند. چهارمین دلیل هم تاسیس کانون نویسندگان ایران در روز اول اردیبهشت سال ۱۳۴۷ است.
برای خواندن ادامه مطلب با ما در کرگدن ۱۲۷ همراه باشید
بازدیدها: ۱,۱۷۳
